Η ελια στην Ελλαδα και τη Λεσβο
μια ιστορία 5.000 ετών
Η προϊστορική περίοδος
Η ελιά (Olea europaea L.) είναι ένα από τα αρχαιότερα καλλιεργούμενα δέντρα, στην Ανατολική Μεσόγειο. Απολιθωμένα φύλλα από τη Σαντορίνη και τη Νίσυρο, ξυλάνθρακας και γύρη από τη Λέσβο (Μεγάλη Λίμνη), ηλικίας 50.000 έως 60.000 ετών, μαρτυρούν την παρουσία της ελιάς στο Αιγαίο από την πλειστόκαινο εποχή.
Απολιθωμένα φύλλα Σαντορίνης.
Ανασκαφικά ευρήματα και αρχαιοβοτανολογικά στοιχεία της χαλκολιθικής περιόδου (3200-2000 π.Χ.) τεκμηριώνουν τη πρώϊμη χρήση και διαχείριση της ελιάς στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο (Κρήτη, Κυκλάδες, Β.Α Αιγαίο, Κύπρος, ηπειρωτική Ελλάδα) και στη Λέσβο (Θερμή), ενώ σε αρκετές περιπτώσεις, όπως και στη Θερμή, παρέχουν ενδείξεις και στοιχεία οικοτεχνικής παραγωγής ελαιολάδου, μικρής κλίμακας.
Στη διάρκεια της δεύτερης χιλιετίας και ιδιαίτερα κατά την ύστερη εποχή του χαλκού (1580-1050 π.Χ), η χρήση και διαχείριση της ελιάς ήταν πολύ διαδεδομένη, με συνέπεια τη σταδιακή εξημέρωση της άγριας ελιάς. Συγκέντρωση ελαιοκαλλιεργειών και εκτεταμένη παραγωγή ελαιολάδου μαρτυρείται στην Κρήτη και στην μυκηναϊκή Ελλάδα στο πλαίσιο των συνθηκών που διαμορφώνουν οι ισχυρές κεντρικές εξουσίες, για τον έλεγχο της παραγωγής και της διάθεσης κυρίως αρωματικών ελαίων.
Τοιχογραφία που απεικονίζει έναν ελαιώνα στο ανάκτορο της Κνωσσού.
Tοιχογραφία «H ελιά και ο ταύρος», στη βόρεια είσοδο του παλατιού της Kνωσσού.
Οι αναφορές των πινακίδων της Γραμμικής Α κύρια δε της Γραμμικής Β, αποτελούν αψευδείς μαρτυρίες των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών, των χρήσεων και της πολιτισμικής και θρησκευτικής αξίας, καθώς επίσης ότι το παραγόμενο ελαιόλαδο από την ήμερη ελιά, δεν αποτελεί ούτε το 25 % της συνολικής παραγωγής, ενδεικτικό μέτρο του βαθμού εξημέρωσης της άγριας ελιάς και της περιορισμένης χρήσης του σε καθημερινές ανάγκες. Στη Λέσβο τα ανασκαφικά ευρήματα της Θερμής της δεύτερης χιλιετίας (Θερμή VI) μαρτυρούν σημαντικές μυκηναϊκές επιρροές την περίοδο πριν την εγκατάλειψή της, το 1200 π.Χ. ενδεικτικό στοιχείο της ανάπτυξης των εμπορικών ανταλλαγών και των συνακόλουθων πολιτισμικών επιρροών.
