Η ελια στην Ελλαδα και τη Λεσβο
μια ιστορία 5.000 ετών
Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα
Η κατάρρευση του μυκηναϊκού συγκεντρωτικού συστήματος και η μετάβαση στην περιφερειακή κοινωνική οργάνωση σε κοινότητες από τις οποίες θα προκύψουν οι πόλεις-κράτη, η ραγδαία αποδιάρθρωση του παραγωγικού συστήματος, οι ευρείες εσωτερικές και εξωτερικές μετακινήσεις του πληθυσμού, στο πλαίσιο των οποίων εντάσσεται και ο αιολικός αποικισμός, διαμόρφωσαν την ιστορική πραγματικότητα της πρώτης χιλιετίας π.Χ.
Τα γεγονότα αυτά, οδήγησαν και την ελαιοκαλλιέργεια σε σημαντική υποχώρηση, που συνεχίζεται στη μορφή της πολύ μικρής κλίμακας οικοτεχνικής παραγωγής, που θα αποτελέσει την κυρίαρχη μορφή στη διάρκεια των επόμενων αιώνων, ανάπτυξης οικονομικά και κοινωνικά οργανωμένων πόλεων κρατών (Αθήνα, Σπάρτη, Κόρινθος) και διαμόρφωσης της ενιαίας θρησκευτικής και εθνικής ελληνικής συνείδησης.
Η ελιά άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πολιτισμό και την παράδοση των Ελλήνων, θα αποτελέσει διαχρονικό σύμβολο ειρήνης, σοφίας, γονιμότητας, ευημερίας, ευφορίας, τύχης και νίκης. Σύμφωνα με την μυθολογία την ελιά έφερε στους Έλληνες η θεά Αθηνά και προς τιμή της δόθηκε το όνομά της στην πόλη των Αθηνών. Μια άλλη παράδοση, αναφέρει ότι την ελιά έφερε ο Ηρακλής από τη χώρα των Υπερβορείων. Φύτευσε βλαστάρι αγριελιάς στην Ολυμπία με τα κλαδιά της οποίας στεφανώνονταν οι Ολυμπιονίκες. Επίσης, σύμφωνα με το μύθο αλλά και την παράδοση, την εξημέρωση και καλλιέργεια της ελιάς, δίδαξε ο Αρισταίος γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης, ο οποίος φέρεται και ως εμπνευστής του πρώϊμου πιεστηρίου, με τη χρήση μοχλού, για την παραγωγή ελαιολάδου.
Ο Ηρακλής κάθεται στον ίσκιο της ελιάς και η Αθηνά του γεμίζει το κύπελλο με κρασί.
Η Αθηνά προσφέρει την ελιά στους κατοίκους της Αθήνας.
Από τα ελάχιστα ανασκαφικά ευρήματα στοιχείων ελαιοπαραγωγής, από τα αρχαιοβοτανολογικά κατάλοιπα, αγγεία μεταφοράς και αποθήκευσης, πιστοποιείται ότι συνεχίζεται η ελαιοκαλλιέργεια και η περιορισμένης κλίμακας παραγωγή. Έμμεσες μαρτυρίες αποτελούν οι γνωστές παραστάσεις συγκομιδής ελιών σε μελανόμορφους αμφορείς του 6ου π.Χ αιώνα, της λειτουργίας πιεστηρίου σε αττικό σκύφο που βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης, καθώς επίσης και οι παραστάσεις κλάδων ελιάς στα νομίσματα του 6ου και 5ου π.Χ αιώνα, της Λέσβου και της Αθήνας, την περίοδο που η ελαιοκαλλιέργεια και το ελαιόλαδο στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο δεν αποτελούσε κορυφαίο προϊόν της αγροτικής παραγωγής, οικονομίας και διατροφής, αλλά, είδος πολυτελείας.
Συγκομιδή ελιών, μελανοφόρος αμφορέας,
Βρετανικό Μουσείο.
Αθήνα: Αργυρό τετράδραχμο, 430-420 π.Χ
